FOÇA
Foça;
Eski Foça idari merkez olmak üzere,
Bağarası, Yeni Bağarası, Gerenköy, Ilıpınar, Koca Mehmetler, Kozbeyli, Yeni
Foça, Yeniköy yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. Yüzölçümü 227 km2dir.
İdari Merkez Eski Foça, İzmir’e karayolu ile
yaklaşık 70 kilometre uzaklıktadır. İzmir’in kuzeyinde; İzmir Körfezi ve
Çandarlı Körfezi’nin arasındaki yarımadanın en büyük koyunda kurulmuştur. Batı
tarafında irili ufaklı adaların oluşturduğu doğal dalgakıran sayesinde korunaklı
bir limandır.
Doğudan batıya uzanan küçük bir yarımada, Eski
Foça’yı bölerek iki liman oluşturur:
Büyükdeniz ve Küçükdeniz limanları. Karayoluyla gelindiğinde, Eski Foça;
birinin ucunda deniz feneri, diğerinin ucunda İngiliz Burnu olan iki liman, bu
iki limanı birbirinden ayıran küçük bir yarımada ve karşıda adaların oluşturduğu
panoramik Foça görüntüsü karşılar. Günbatımı saatinde gelirseniz Foça’ya;
İngiliz Burnu’nun üstünden, açık deniz tarafında batan güneş, bu küçük yerleşimi
daha da çekici kılar.
M.Ö. 190 yılında Padua’lı İtalyan antik dönem
tarihçisi Livius bir körfezin başında yer alan Phokaia’nın konumunu,
Lampter ve Naustathmos adlarıyla anılan iki liman ve bu iki güvenli
limanı ikiye bölen 1000 adım uzunluğunda bir dil şeklinde betimler. Bu betimleme
Eski Foça’yı birebir anlatmaktadır.
Kısa Kısa:
·
Kuruluşu Tunç çağına; 5 bin yıl öncesine uzanır.
·
Phokaia 12 İon kentinden biri olup, Aiolis bölgesinde yer alır.
M.Ö. VII. yüzyılda Phokaialılar ve Miletoslular kıyılarda koloniler bir başka
deyişle ticaret merkezleri kurma konusunda işbirliği yaptılar. Birlikte
Çanakkale Boğazı’nda Lampsakos (Lapseki) ve Güney Karadeniz’de Amissos (Samsun)
şehirlerini kurdular. Bu faaliyetler sonucunda M.Ö. VI. yüzyılda şehir ekonomik
refahın zirvesine ulaştı.
·
Daha sonra tek başlarına hareket ederek daha uzak denizlere
açılmaya başladılar. M.Ö. 600 civarında Rodanos (Ron) ırmağı ağzında Massalia
(Marsilya) kolonisini kurdular. Akdeniz ve Ron vadisi arasında aracılıkta
bulunan bu ticaret limanı hızlı bir gelişim geçirdi; büyük zenginlik ve refaha
kavuşarak Güney Fransa kıyılarındaki kolonizasyonun başlıca merkezi oldu. Burada
kurulan kolonilerin en önemlisi olarak Nikaia (Nis) gösterilebilir.
·
Phokaialılar Fransadan İspanya’ya geçerek Mainake’ye (Malaga)
uzanan doğu kıyılarında birtakım Pazar yerleri meydana getirmişler, hatta Herkül
Sütunları’ndan (Cebel-i Tarık) geçerek Atlantiğe çıkmış ve gümüş madenleriyle ün
kazanmış olan Tartessos dolaylarına kadar sokularak yerli kavimlerle dostça
ilişkiler kurmuşlardır.
·
Herodot, “Phokaialıların uzun mesafeli deniz yolculuklarını
gerçekleştiren ilk Helenler olduklarını, bu yolculukları yuvarlak ticari
gemilerle değil, 500 insan taşıma kapasitesine sahip, 50 kürekli tekneleri ile
yaptıklarını” yazmıştır.
·
M.Ö. 750-546 yılları arasında Phokaia’nın altın çağını yaşadığı
biliniyor.
·
Venediklilerin Batı Anadolu’daki hakimiyetini kırmak için
Cenevizlileri destekleyen Bizans İmparatoru Mikail VIII. Palailogos, kızkardeşi
ile evlenen Cenovalı amiral ve iş adamı Benedetto Zaccaria ile kardeşi
Manuela’ya, 1275 yılında, Phokaia ve civarını, buradaki şap madeninin işletme
hakkıyla birlikte bir çeşit tımar olarak verdi.
·
Şap, o günlerde, kumaş boyama ve deri tabaklama işlerinde
kullanılan vazgeçilmez bir girdiydi.
Phokaia, Ceneviz’in, Ege bölgesi ile Anadolu arasında ticaretin yapıldığı
önemli bir üssü ve ihracat-ithalat limanı oldu.
·
Şap işletmesi 50 işçi ile başladı ve zamanla gelişerek 1307
yılında, işletmenin bulunduğu dağın eteğinde, deniz kenarında İtalyanların
söyleyişiyle Foglia Nuova (Yenifoça) isimli bir yerleşimin kurulmasına yol açtı.
·
XX. yüzyılın başlarında
Foça’da mevcut olan sanayi işletmeleri tarım ürünlerini işlemeye yönelik
kuruluşlardı. 1919 yılında 24 yel ve 3 buhar değirmeni, 17 zeytinyağı, 4 sabun
ve 15 şarap ve alkollü içki imalathanesinin bulunduğu saptanmıştır. Aynı
zamanda, kıyı balıkçılığı ve derin sularda trata tekneleriyle avcılık yapılır,
balıkçılıkta kullanılan maun kayıklar ve tuz nakliye tekneleri şehirdeki
tersanede imal edilirdi.
·
Foça'nın 14 deniz mili güneyinde, Gediz Nehri'nin ağzıyla İzmir
arasındaki Çam (altı) ve Ada yataklarında 52 adet tuzla bulunmaktaydı.
Buharlaşıp kristalleşen tuz, Foça’ya, deniz kıyısındaki her biri 100.000 tonluk
iki depoya nakledilip gemilere yüklenerek ihraç edilmekteydi.
·
Mondros Mütarekesini izleyen günlerde, Osmanlı Devleti ile İtilaf
Devletleri arasındaki savaş tutsaklarının değişimi Foça’da yapıldı.
·
Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasından sonra Foça‘da da
mübadele yaşandı.
·
Günümüzde Foça, 29 Ekim 1923 tarihinde yönetim şekli olarak
cumhuriyetin ilanıyla kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin Ege kıyıları
kasabalarından biridir.
Denizcilik, seramik üretimi, zeytincilik,
şarapçılık, tuz ticareti, balıkçılık, taş ocakları; değişik dönemlerde lider
olduğu konular arasındaydı. Halen üretimi benzer ürünlerle devam etmekte.
Turizm, ekonomisine katkı sağlayan bir başka ürün olmuş.
Restore edilen ve edilmeye devam edilen
arkeolojik kalıntılarla, mimari öğelerle, binlerce yıldır üretilmeye devam
edilen ürünleriyle Foça, geleneksel kimliğini sürdürmektedir.
Anadolunun tümünde olduğu gibi tarih boyunca göçlerin ve uygarlıkların
yurdu olan doğal ve tarihi güzellikleriyle Foça, ortaklaşmış kültürle yoğrulmuş
insanların yaşadığı bir yerleşim olmaya devam etmektedir.
Coğrafi Konum
Foça,
Türkiye’nin batısında Ege Bölgesinde, İzmir ili sınırları içindeki Gediz
Havzasında yer almaktadır.
Gediz Havzası içinde yeralan
Foça Yarımadası, 25.411 ha alanı
kapsamakta ve doğal, arkeolojik ve
kentsel sit statüleriyle korunmaktadır. Aynı zamanda, hem
Önemli Kuş Alanı (ÖKA) hem
Önemli Doğa Alanı (ÖDA)’dır.
Gediz Havzası yerleşimlerine bakıldığında;
Foça’nın İzmir’in tek özel çevre koruma
bölgesini barındırdığı ve Gediz
Havzası’ndaki sivil kültürel yapı örneklerinin tek başına % 92’sini içerdiği
söylenebilir.
Ekolojik Değerler
Doğa Koruma Alanları
Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB)
Foça, doğal ve kültürel potansiyeli, kara
tarafındaki topografik-jeomorfolojik yapı ve karakteristikleri, nesli tükenmekte
olan Akdeniz Foku (Monachus monachus)‘nun yaşam ortamı bulması özellikleriyle
ÖÇKB ilan edilmiştir.
Önemli Doğa Alanı (ÖDA)
Foça yarımadası, Doğa Derneği önderliğinde ve
Conservation International, Birdlife International ve Plantlife tarafından
geliştirilen kriterler çerçevesinde Önemli Doğa Alanı kabul edilmektedir.
Önemli Kuş Alanı (ÖKA)
Özel Çevre Koruma Alanı’ndaki adalar kuşların
korunma ve üreme alanlarıdır.
Foça Yarımadası Tepeli karabatak (Phalacrocorax
aristotelis desmarestii), Tavşancıl (Aquila fasciata), Gökdoğan (Dalco
peregrinus), Küçük Sumru (Sterna albifrons) ile Önemli Kuş Alanı (ÖKA)‘dır.
Arkeolojik ve Kentsel Koruma Alanları
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek
Kurulu’nun 12.13.1980 tarihli kararı ile Foça, “Birinci Derece Arkeolojik ve
Doğal Sit alanı“ olarak ilan edilmiştir. Sit sınırları 12.7.1983 tarihli Koruma
Kurulu Kararı ile 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu
uyarınca yeniden onaylanmış ve alan “Birinci Derece Arkeolojik Sit” olarak
tanımlanmıştır.
Sosyo Ekonomik Yapı
Foça’da günümüzde ekonomi; turizm, tarım,
hayvancılık, balıkçılık ve tarıma dayalı küçük işletmelerle yürümektedir.
İlçenin iç bölge belde ve köylerinde ekonomi tarıma dayalı iken, ilçe merkezinde
çok sayıda memur ve askerin bulunmasından dolayı nüfusun çoğunluğu kamu
sektöründe çalışmaktadır.
Tarım
Foça’nın geleneksel yaşamında yer alan tarım,
zeytincilik ve balıkçılık, ekonomik olarak da önemli yere sahiptir. Son yıllarda
yeniden üretimine başlanan Foça Karası üzümü yeni bir ekonomik değer olarak
ortaya çıkmaktadır. Foça Zeytinyağı ve Foça Karası Üzümü, Gerenköy domatesi ve
fasulyesi tarımsal anlamda marka olabilecek niteliktedir.
Turizm